ESPAINIAKO ANIZTASUN KLIMATIKOA

 

KONTZEPTUA: eguraldia atmosferaren egoera da leku eta momentu batean. Klima berriz,leku baten urte batez nagusitzen den eguraldia da.

 

OSAGAIAK.

 

      *  Tenperatura: aldagai askok dute eragina: Altitudea,latitudeak,kontinentaltasunak .Isotermak tenperatura bereko puntuak elkartzen dituzte lerroen bidez.

       * Prezipitazioak: hau gertatzeko beharrezkoa da tenperaturaren kontrakotasuna. Isohietak, prezipitazio berak dituzten puntuak elkartzen dituen marra da.

       * Eguzki eta goibel egunak: aurrekoarekin loturik. Hegoaldean eguzki egun gehiago, iparraldean gutxiago. Goibel egunak berriz iparrean gehiago eta hegoan gutxiago. Arrazoia, gehienetan, haizea ipar-mendebaldetik datorrelako, eta ondorioz iparrean prezipitazio gehiago dagoelako.

        *haizea eta presio atmosferikoa: lurrazalaren gainean aire zutabe bat dago, honek presio gehien itsaso mailan egiten du. Tenperaturaren eraginez, bere presio edo pisua aldatzen da. Hau kalkulatzeko itsasaldean egin behar da, tenperatura epelean(15-16ºC), hemen, 1013mb kalkulatuz, TºC hotzagoa eginez gero presio altuagoa, beroagoan  baxuagoa.

    -antizikloia; airearen presioak 1013mb baino gehiago pisatzean. Aireak kanpora joateko joera dauka eta haizeak erlojuaren horratzen zentzuan botatzen ditu.

    -behe-presio, borraska, depresio...;airearen presioak 1013mb baino gutxiago pisatzen duenean. Antizikloitik hurbil badago, honek presioa egin eta batzen dira, tenperaturak hoztean. Haizeak xurgatzen ditu eta erlojuaren horratzen norabideen aurka botatzen ditu.

Isobarek, presio berak dituzten puntuak elkartzen dituen marra da.

 

 

Eguraldi mapak aztertzeko:

     1-presioguneak

     2-frontea(haize hotz eta beroen arteko muga), ez badago fronterik, eguraldi ona.

     3-haizearen norabidea

     4-iragarpena:          iparra/ipar mendb----  hegoaldetik

                      itsasotik:   elurra-euria              lehorra, beroa

              kontinentetik:       izotza                    lehorra, beroa

 

 

Þ KLIMAREN FAKTORE GEOGRAFIKO ETA DINAMIKOAK

 

      *  Latitudea: honen arabera, hegoaldean epelago eta iparrean freskoago, hotzago.

      *  Altitudea: penintsula mendiz inguratua dago, honek barrera bat sortuz. Ondorioz, barrualdean, haizebeko isurialdean, prezipitazio gutxiago.

      *  Kontinentaltasuna:itsasoak bi modutan aldatzen ditu elementuak. Kostaldean prezipitazio gehiago eta TºC epelagoak, barrualdean baino zertxobait beroagoak neguan eta freskoxeagoak udan. Kontinentaltasunaren ondorioz, barruan TºC bortitzagoak, maximoak oso altuak, eta minimoak oso baxuak.

      *  Erliebea: Mendietan bi alderdi desberdintzen dira: haizealdea eta haizebea. Lehendabizikoan euri gehiago egiten du fronteak bertan zuzenean jotzen dutelako. Bigarrenean prezipitazioak txikiagoak dira eta tenperatura igotzen da. Föhen eragina deitzen zaio honi. Penintsulan ipar aldeko alderdia eta hego aldeko alderdiak izango ditugu gehienetan prezipitazioak ipar mendebaldetik iristen direlako.              

      *  Atmosfera:

    -  Aire masa desberdinak aurkitzen dira latitudearen arabera. Iparraldean aire masa hotza nagusitzen da, Zirkulu Polarraren ingurutik aire hotza hurbilduko zaigu. Hegoaldean berriz aire masa beroa aurkituko dugu, Ekuatorera hurbiltzen garen neurrian. Honi gehitzen badiogu ibilbide horretan itsaso gainetik igarotzen dela ala kontinentearen barnealdetik pasatzen dela aire masa motak sailkatzen ahal ditu. Arktiar itsasokoa ala kontinentala Ipar Polotik datorrenean,Polar itsasokoa ala kontinentala Zirkulu Polarretik datorrenean, Tropikal lehorra ala itsasokoa berriz hegoaldetik datorrenean.

    - Azoreetako Antizikloaren kokapenak eta garai desberdinetan sortzen diren behe presioak Klima baldintzatzen dute, aire masa hotza ala beroaren eraginpean jarriz lurralde osoa edo zatia.

    -Fronte polarra; neguan batez ere, ipar polotik zuzenean datozen haize hotzak.

    -Jet stream; 8000-10000m artean aurki daitekeen aire korronte bortitza 300km/orduko. Zonalde beroetan aurkitzen da eta hau batzutan lurrazalera edo atmosferara iristean, aldaketak ekartzen ditu, prezipitazio handiak, TºC jaitsiera, aire kiribildua.... Tanta Hotza batzuk honekin lotzen dute (bat-batean TºC jaisten direlako, Mediterranio inguruan udaberri eta udazkenean izaten diren prezipitazioak), beste batzuk hau ipar poloetako haizeekin erlazionatzen dute.

 

      *  Landaretza: kliman eragina, zenbat eta landaretza gehiago, prezipitazio gehiago. Iparraldean prezipitazio gehien dagoen lekuan, landaredia ugariagoa eta hegoaldean berriz alderantziz.

      *  Lurra:lur batzuk eremu berezitan sortu dira eta según eta nolako materiala dagoen lur hezea edo idorra sor dezake. Lur buztintsuak hezeak dira, ura mantentzen baitute, beraz leku horretan, landare gehiago eta ondorioz prezipitazioak. Kareharritsuetan aldiz, azkar xurgatzen du, ondorioz lur idorra, landare gutxi eta prezipitazio eskasak.

      *  Gizakia: kutsadura, negutegi efektu...ondorioz klima aldatzen du.

 

 

Þ PREZIPITAZIOEN ETA TENPERATUREN BANAKETA ESPAZIALA

 

*        Tenperatura: aldagai askok dute eragina. Altitudea handia bada, geroz eta tenperatura txikiagoak, adb. Mendian 100m igo ahala 0,6ºC jaisten da.

Latitudeak ere eragina (ekuatoretik edozein tokira dagoen distantzia gradutan), poloetan hotz egiten du, tropikoan bero eta tartean epel. Penintsulan hori zenbat eta hegoalderago jo tenperaturaren igoeran ikusten da.

Kontinentaltasunak ere, hau da, kontinentean sartu ahala, hotzago eta gogorrago. Itsasaldean, berotzea edo hoztea gehiago kostatzen da. udan, kostan bero egiten du eta barruan hotz, neguan berriz alderantziz, lurra erraz berotu eta hozten delako. Aldagai honek aurreko printzipio orokorra batzutan alda dezake.

Isotermak tenperatura bereko puntuak elkartzen dituzte lerroen bidez.

       * Prezipitazioak: hau gertatzeko beharrezkoa da tenperaturaren kontrakotasuna. Itsasoko ura berotasunagatik lurrundu egiten da, eta altuera hartu ahala hoztu egiten da, goibelak sortuz, gero hau haizeak kostalderantz eramaten du, eta lehen mendiak aurkitzen dituenean, prezipitazioak ematen dira. Mendiaren lehen aldeari, “haizealdea” deritzo eta hau da, prezipitazio gehien dagoen tokia, beste aldea berriz, gutxiagorekin, “haizebeko isurialdea” da.Haizea ipar hemisferioan, mendebaldetik ekialdera doaz. Neguan ipar-mendebaldetik, itsasoko haizeak, honen ondorioz ez da prezipitaziorik izaten kostan, baina bai barrurago (Hondarribin ez, arantzan bai). Hegoaldetik badator haizea, mendikateak pasa ahala gero eta prezipitazio gutxiago eta iparrera iritsi orduko haize lehor eta epela (hego haizean udazkenean, bere izen teknikoa “föhen” eragina da. Ipar mendebaldean euri gehiago egiten du, hego ekialdean  baino. Isohietak, prezipitazio berak dituzten puntuak elkartzen dituen marra da.

 

 

KLIMOGRAMAREN IRUZKINA:

* Tenperatura:

- Bataz Bestekoa. 10  hotza 10-18 epela 18-20 bero 20  Hagitz Bero

- Hilabeterik beroena: 22    Uda beroa 22    Uda freskoa.

- Hilabeterik hotzena: 10 Negu suabea/ 10-6 Leuna/ 6    hotza

- Anplitudea: 8-14 txikia, 14-15 Ertaina, +16   Handia

 

* Prezipitazioa:

- Kopurua:+ 800 ugari/800-300 urria/ -300 oso urria

- Banaketa.

- Elkortasuna (2T>P), lehortasuna.

* Klima mota eta kokapena.

* Ibaiak:

* Landaredia:

 

 

TºC

Maxim.

minimoa

ZT

Prezipit.

banaketa

Aridotas.

Ozeanikoa

± 14 epela

±19

freskoa

±10

suabea

8-12

Txikia

+800/000

Ugariak

Osoan

2hilabete

Barnekoa

 

 (-)

 (-)

  (+)

 800

 

 

Mediterra-nearra

 ±15,4

epela

  ±23

Beroa

 ±8,8

leuna

14-15.9

Ertaina

  ±658

urriak

Udaberri

Udazken

negua

2-3

hilabete

Hego-M

±14,3

epela

+22

Beroa

4-6

hotza mugan

+16

Handia

±456

urriak

   =

+3

Ipar-M

±12

epela

-22

freskoa

±4

hotza

+16

Handia

±442

urriak

   =

+3

Extremadura

±16

epela

+22

Beroa

6-10

leuna

+16

Handia

±487

urriak

    =

+3

Kanariarra, subtropikal.

18-20

Beroa

±25

Beroa

±18

Beroa

-8

Hagitz txikia

±244

Hagitz urriak

 Ez urte osoan

 

 

  Mendikoak prezipitazio handiak eta tenperatura baxuak, baina mendi guztietan desberdin. Hiriko datuak ingurukoak baino beroagoak.

(irakurri ariketak eta komentarioa)

 

Þ KLIMA MOTAK

* Atlantiarra / Ozeaniarra

- 1000 mm-tik gorako prezipitazioak

- 2 hilabete lehor

- Zabalera Termiko txikia: 8-12º TXIKIA

- Negua 6-10º LEUNA

- Uda 20º FRESKOA

- TRANTSIZIOZKOA: 800-900 mm-tik gorakoa.

- LURRALDE EUROSIBERIARRAK: hosto galkorra

-          Ozeanikoa: haritza / pagoak. Otalurra ohikoa da, iratzea, otea, txilarra.

-          Trantsiziozkoa: ametza – erkametza / koniferak

-                      Ibai Kantauriarrak: motzak, emari handikoak, itsasotik gertu, higadura ahalmen handia dute, euri erregimenekoak eta erregularra. Bidasoa, Nalon, Ibaizabal, Selle, Nerbioi... udazkena eta negua emari berdintsua, udan jaitsiera.

* Mediterranearra

- 300-600 mm

- 150 mm azpitik Estepakoa

- 3 hilabete lehor edo gehiago

- Negua 8-10º LEUNA

- Uda 22º BEROA

- Zabalera Termikoa 14-15º ERTAINA

- Iparraldean 22ºak juxtu pasa, Hegoaldean berriz hagitz errax. Almeria- Murtzia inguruan ordea, 300 mm baino gutxiago. Atlantiko aldekoa, Guadalquivir bailaran, prezipitazio gehiago egoten da.

- LURRALDE MEDITERRANEARRA: hosto iraunkorrak. Hosto gogorrak, xerofiloa eta termofiloak.

-          artea / pinuak

-          artelatza (mediterraniarra baino hezeagoa)

-          maki, garriga, ( estrepa, txilarra).

-          Ibai inguruetan: lizarra, zumarra eta zumea.

-                      Ibaiak Mediterraniarra: ur emari gutxikoak, irregularrak, agorraldiak, motzak. Ebro izan ezik, luzea da, emari handia. Negu, udaberri eta udazkenean maximoak.

* Mediterranear kontinentalizatua

- Ipar Mesetakoa

- 300-600 mm

- 3 hilabete lehor edo gehiago

- Zabalera Termikoa +16º

- Negua -3/6º HOTZA

- Uda 22º azpitik FRESKOA

- Hego Mesetakoa

- 300-600 mm

- 3 hilabete lehor edo gehiago

- Zabalera Termikoa +16º

- Negua 0-6º HOTZA

- Uda +22º BEROA

- Extremadura / Andaluzia

- 300-600 mm

- Zabalera Termikoa +16º

- Negua 6-10º LEUNA

- 3 hilabete lehor edo gehiago

- Uda +22º BEROA

 - hosto iraunkorrak. Hosto gogorrak, xerofiloa eta termofiloak.

-          artea / pinuak

-          artelatza (mediterraniarra baino hezeagoa)

-          maki, garriga, estrepa, txilarra.

-          Ibai inguruetan: lizarra, zumarra eta zumea

- Ibairik luzeenak, ibai arro zabalak, irregularrak (udan lehorteak). Duero, Tajo, Guadiana eta Guadalquivir. neguan maximoa eta udan minimoa.

* Kanariarra

- Zabalera Termikoa 8º

- Negua 17º

- LANDAREDIA MAKARONESIARRA: laurisilva

- dragoa

- palmondoa

- beste 30 espezie

 

* Mendikoa:

- Negua 0-3-6º

- 1000 mm-tik gora

-          LANDAREDIA altueraren arabera gutxituz joaten da. Hasieran pago eta haritza, gero konifera, gero larreak eta azkenik ez dago bizirik.

-          IBAIAK: maldatsuak dira, higadura handia egiten dute, eta mendiaren altueraren arabera elur erregimenekoak izan daitezke.