Erromatarrak [?] etorri aurretik zeuden herriak dira. Penintsula hiru zatitan banatzen da, [?] mediterranear kostan kokatzen zirenak ([?]), herri aurreratuak ziren, nekazaritzan, abeltzaintzan, merkataritzan eta ehungintzan aritzen zirenak. Gizartearen antolaketan azpimarratuko genuke [?] indartsu baten nagusigoa eta gainerakoen menpekotasuna. Tartessos herrialdearen ospea gaur egun arte iritsi zaigu (Argantonio errege ezaguna egiten zaigu bere botere eta aberastasunagatik). Herri hauek dagoeneko [?] eragina ezagutzen zuten (feniziarrak, greziarrak, kartagotarrak). [?] eta mendebaldekoak dira bigarren eremu batekoak. Bertan [?] elkarrekin bizi dira. Eremu zehatz batetan nahasketa halakoa zen [?] bezala ezagutzen direla (gaur egungo Soria ingurua). Batez ere nekazal eta abeltzainak izan ziren, baino [?] oso trebeak izan ziren. Eta bestalde beraien nortasuna defendatzeko orduan oso kementsuak izan ziren. Azkenik, [?] zeuden. Pirineoetatik Galiziaraino luzatzen ziren. Erromatarrentzat oso [?] omen ziren, honek adierazten du kultura kontrakotasun handia aurkitu zutela. Pirineoetako eremuan [?] aipatu beharko genituzke eta Galiziako eremuan berriz [?] kultura zeltikoa.

Baskoiak: [?] herri bat dugu. Erromatarrak ailegatu aurretik eremu oso finkatua zeukaten (Ebro ibaitik Pirineoetaraino, Jaka ingurutik Iruneraino eta gaur egungo Nafarroako mendebaldeko mugaraino). Gaur egun eztabaidatzen da Autrigoiak, Karistioak eta Barduloak baskoiak ziren hala ez. Badirudi beranduago lurralde hauek Baskoien menpe egon zirela hedapen baten ondorioz. Bi zonalde bereizi daiteke iparralde ([?]) eta hegoaldean ([?]), mendialdean abeltzaintza ekonomiaren oinarri eta hegoaldean nekazaritza nagusi eta ondorioz lehendabiziko erromanizatu zena. Benetan desberdintzen zituena gizarte antolaketa izan zen, [?] nagusi baitzen. Bere hizkuntza ere euskararen aurrekaria izan zen seguraski.Erromatarrak etorri aurretik txanpon berezia zeukaten (warskon legendarekin) Hasiera batetan badirudi erromatarrekin ongi konpondu zirela. [?] zuten hiri nagusia eta erromatarrek hortxe sortu zuten [?] (75 K.a.), bainan bazituzten beste hiriak ere : Kalagurris, Grakurris, Oarso, Kaskantun,…Anibalen espedizioan gudari batzuk parte hartu zuten eta gero erromatarren arteko gudatan ere nabarmendu ziren.

Erromanizazioa: Erromatarrek penintsularen konkistaren ondoren hasitako [?] da (218 K.a). Eromanizazioaren helburua Erromako kultura, gizartea,ekonomia, politika eta erlijioa penintsulan errotzea da. Oso prozesu luzea izango da. Kasu batzuretan Inperioa erori ondotik ere jarraituko du. Lehendabiziko eragileak izango dira, gero [?] edo agintariak izango dira bakea lortzen denean, eta azkenik merkatariak izango dira jarduera ekonomikoa zabaltzen dutenean. Erromanizazioak erromatarren ondarearen finkapena suposatzen du:
Hiria eta kontzeptua.Kultura ( latina,erromatar zuzenbidea,artea)Erlijioa (kristautasuna)Erranen genuke Erromatartze prozesuak kronologikoki konkistarekin baduela zerikusi zuzena. Lehendabiziko erromatartu ziren hego [?] lurraldeak (lehendabizi konkistatuak baino baita ere kolonizazioetara ohituak) eta gero barnekaldea eta [?] neurri batetan (kolonizatu gabeak eta burrukalariagoak, iparraldean berriz erromatartze inperio erori ondotik eman zen).

Erromatar probintziak (lurraldeak): Erromatarrak penintsulara iritsi zirenean berehala, gelditzeko asmoa erakutsi zuten. Horren froga konkistatuko eremua hain azkar bi lurraldetan banatzea:
• (hurbilenekoa), (urrunekoa) II. Mendean K.a.
• Gero Augustok Tarraconense, eta Lusitania.
• K.o. III mendean Caracallak sortu zuen .
• III mendearen bukaeran Dioclecianok
• Eta Azkenik IV mendean sortu zuten.
Antolaketa honekin gobernadorea buru zuela, lurralde bakoitzeko baliabideak hobekiago aprobetxatzen zituen erromatar inperioak (zerealak, ardoa, olioa,mineralak, esklabuak,..)

Andelos: Nafarroako hiri erromatarra, gaur egungo kokatuta dago. vasconum eremuan dagoen hiri honek II. Mendean izan zuen goraldia. Bertan nekazari eta merkatariak bizi ziren. Nahiz eta garai hartako idazki gutxi aurkitu diren, aztarnak ikusita hiri handia izan zela erran daiteke. Bertan aurkitu den neurriak ikusita ondorioztatu daiteke bizilagun asko izatera ailegatu zela. Badakigu ere etxeetara ur korrontea eraman zutela eta honek adierazten digu aurrerapen maila oso altua zutela beste inperioko edozein hiritakoekin konpara zitekeena. Erromatartua bazen ere erran dezakegu hiri baskoia dugula. Beste asko bezala III mendean jota hiriaren beherakada nabarmena ematen da.

Bisigotuen monarkia: VI eta VIII. Mende artean bisigotuak penintsulara etorri zirenean ezarri zuten erregimena da. Monarkia, erregea zen jaun eta jabe, hala ere esatekoa da ez zuela asko irauten, izan ere, aukeratuak izaten zirelako eta horrek eskubidea ematen zion nobleziari gero aldatzeko, edo gutxienez saiatzeko. Hau ikusita, erregeak beraien semeak errege izendatzen hasi ziren, baino aristokraziak ez zion utzi nahi zuena egiten. Bisigotuen Monarkia penintsula bateratzen saiatu ziren:
• : Sueboak, Bizantziarrak (erromatarrak) eta Baskoiak menperatu nahiez.
• : arrianismoa baztertuz (Rekaredo erregeak)
• eta Fuero Juzgo legedi bateratua ezarriz (Rezesvinto).
Monarkia honek ezaugarri bezala utzi digu koroa eta elizaren arteko (erregea da Jainkoak izendatu duelako). Bere erakunde nagusiak dugu aristokraten aholkularitza funtzioa betetzen zuena eta , berez elizaren arazoak konpontzeko bilkura nagusiak, baino errealitatean bizitza osoa arautzen zuten asanbladak, non erregeak eskuhartzen handia zuen.